თემურ გოჩიტაშვილი - გაზის კომბინირებული ციკლის ახალი თბოელექტროსადგური იმპორტირებული ელექტროენერგიის არსებით შემცირებას უზრუნველყოფს
13 იანვარი, 2020
რამდენიმე დღის შემდეგ ოპერირებას იწყებს გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტრო- სადგური გარდაბანი 2, რომელზეც წარმატებით დასრულდა წინა საექსპლუატაციო ტესტირებისა და გამართვის სამუშაოები. ქვემოთ მოყვანილ ნაშრომში მოცემულია ახალი თბოელექტროსადგურის მოკლე დახასიათება, მის ოპერირებასთან დაკავშირებული ეკონომიკური და ეკოლოგიური სარგებელი, ქვეყნის თბოენერგეტიკის მიმდინარე პერიოდის გამოწვევები და სამომავლო პერსპექტივები. ინფორმაციის გაცნობა მნიშვნელოვან დახმარებას გაუწევს საქართველოს ენერგეტიკისა და ზოგადად რეგიონის ეკონომიკისა და გეოპოლიტიკის საკითხებით დაინტერესებულ ექსპერტებს, საზოგადოებრივ ინსტიტუტებსა და პოლიტიკოსებს ობიექტური სტრატეგიული გადაწყვეტილებების მომზადებისას ქვეყნის ენერგეტიკული სექტორის განვითარების პერსპექტივებთან დაკავშირებით.
დღეისათვის საქართველოში ადგილობრივ წარმოებული ელექტროენერგიის დაახლოებით 80%-ს ჰესები, დანარჩენს კი ბუნებრივ გაზზე მომუშავე თბოელექტროსადგურები (აგრეთვე უმნიშვნელო მოცულობით ქარის სადგური) გამოიმუშავებენ. ამავე დროს, უკანასკნელი წლების განმავლობაში, ელექტროენერგიის მოხმარების მნიშვნელოვანი ზრდის გამო, ქვეყანა იძულებულია, მოთხოვნა ზრდადი იმპორტირებული ენერგიით დააკმაყოფილოს. მდგომარეობას უფრო ართულებს ჰესების მიერ წარმოებული ენერგიის დამოკიდებულება კლიმატურ პირობებზე, აგრეთვე, უკანასკნელ წლებში, არაპროგნოზირებადი დატვირთვის მომხმარებლის (კრიპტოვალუტის სერვერების) წილის მნიშვნელოვანი ზრდა საერთო დატვირთვაში, რაც წარმოება-მოთხოვნის მნიშვნელოვანი დისბალანსის საფუძველი ხდება. კერძოდ, ელენერგიის მოხმარება ქვეყანაში, ჩვეულებრივ, ზამთრის სეზონზე აღწევს პიკს, მაშინ როდესაც მდინარეების წყალმარჩხობის გამო ჰესების მიერ გამომუშავებული ენერგია შედარებით დაბალია. ელენერგიაზე მოთხოვნა ამ პერიოდში ადგილობრივ თბოსადგურების წარმოებითაც ვერ კმაყოფილდება, რაც უკანასკნელ წლებში იმპორტის კრიტიკული ზრდის ტენდენციას განაპირობებს - 2016 წელს იმპორტირებული იყო 479 მლიონი კვტსთ, ხოლო 2019 წელს იგი 1 630 მლნ კვტსთ-მდე გაიზარდა. გასულ წელს იმპორტირებული ელენერგიის ღირებულება, დაახლოებით 90 მლნ-მდე აშშ დოლარი, მძიმე ტვირთად დააწვა ქვეყნის მაკროეკონომიკას, მათ შორის სავალუტო გაცვლის კურსს, რაც ამავე დროს მნიშვნელოვანი გამოწვევაა ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოებისათვის.
მოთხოვნის ზრდა ელენერგიაზე, განსაკუთრებით პიკური მოხმარების პერიოდში, როცა არსებული ჰიდრო- და თბოენერგეტიკული სიმძლავრეების დღეისათვის ათვისებული პოტენციალი ვერ უზრუნველყოფს საჭირო რაოდენობის ენერგიის მიწოდებას, განაპირობებს კრიტიკულ დამოკიდებულების იმპორტზე. ასეთ პირობებში ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის მკვეთრი ზრდისა და სეზონური დეფიციტის აღმოფხვრის ყველაზე რაციონალურ ინსტრუმენტად შეიძლება ჩაითვალოს ბუნებრივ აირზე მომუშავე ბაზისურ თბოელექტრო- სადგურების მშენებლობა, რაც უზრუნველყოფს კლიმატისაგან დამოუკიდებელი გენერაციის განვითარებას, ენერგოსისტემის დაბალანსებასა და სტაბილურ ფუნქციონირებას საკუთარი რესურსების გამოყენებით.
აღსანიშნავია, რომ საერთაშორისო პრაქტიკაში არსებული გამოცდილების თანახმად, ელექტროენერგიის წარმოების ზრდი ტემპი წინ უნდა უსწრებდეს მოთხოვნის ზრდას. ამასთან, ტრადიციულად, მიუხედავად განახლებად ენერგეტიკაზე სამომავლო ორიენტაციისა, ძირითადად წიაღისეული სათბობი რესურსებით წარმოებული ბაზისური ელექტროენერგია, წარმოადგენს (იხ. ცხრილი) და, პროგნოზის თანახმად, გარდამავალ პერიოდშიც დარჩება ელექტროენერგეტიკული სისტემების დაბალანსებისა და მდგრადი ფუნქციონირების პრევალირებულ წყაროდ, როგორც მსოფლიო მასშტაბით, ისე ცალკეული ქვეყნების მიხედვით (მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში განახლებად და გარემოს დამზოგ ტექნოლოგიებზე მასშტაბური გადასვლის სამიზნე 2050 წლამდე).
როგორც საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, ცალკეულ, თუნდაც უაღრესად მიმზიდველ განახლებად ენერგორესურსის ათვისებაზე დაფუძნებული ელექტროენერგეტიკის განვითარება დღევანდელ ეტაპზე არ შეიძლება პანაცეად აღიქმებოდეს, რადგან, როგორც მინიმუმ, ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით, იგი აუცილებელ დარეზერვებას მოითხოვს გარემო პირობებისაგან დამოუკიდებელი საკუთარი ბაზისური გენერაციის საშუალებებით ან იმპორტით არსებითად დეპოლიტიზირებული ენერგეტიკით გამორჩეული რეგიონის მეზობელი ქვეყნებიდან.
იშვიათი გამონაკლისის შემთხვევებში, რომლის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია ნორვეგია, სადაც ადგილობრივ წარმოებული ელენერგიის პრაქტიკულად სრულ მოცულობას ჰიდროენერგეტიკა უზრუნველყოფს, აუცილებელია, როგორც მინიმუმ, რამდენიმე წინაპირობის არსებობა:
ელენერგიის ადგილობრივი წარმოების სიჭარბე საკუთარ მოხმარებაზე (ნორვეგიის შემთხვევაში საკუთარი წარმოება საშუალოდ 10-15 %-ით ჭარბია, ვიდრე ჯამური მოხმარება, რაც საშუალებას აძლევს ქვეყანას, ჩამოყალიბდეს ელექტროენერგიის ნეტ ექსპორტიორად);
ელენერგიის შეუზღუდავი მიმოცვლის შესაძლებლობა მეზობელ ქვეყნებსა და რეგიონებთან (ნორვეგია სკანდინავიის ქვეყნების ერთიანი ელექტროენერგეტიკული სისტემის, ე.წ. „ნორდიკ ენერჯი მარკეტის“, შემადგენელი ნაწილია, ხოლო არსებული 700-დან 1700 მგვტ-მდე სიმძლავრის ინტერკონეკტორებით დაკავშირებულია ბალტიის, ჩრდილოეთ ევროპისა და სხვა ქვეყნების შეწყვილებულ ბაზრებთან);
რეგიონული ინტეგრაციის მაღალი დონე როგორც ტექნოლოგიურ, ისე საკანონმდებლო დონეზე, რათა საჭიროების შემთხვევაში უზრუნველყოფილი იქნეს იმპორტულ ენერგიაზე შეუზღუდავი წვდომა და შეუფერხებელი მიწოდება შიდა ბაზარზე და, ზოგადად, ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოება (ნორვეგიის ღრმა ინტეგრაცია რეგიონულ სისტემებში, ინტერკონეკტორების გარდა, უზრუნველყოფილია ენერგეტიკული კანონმდებლობის ჰარმონიზაციითა და საბაზრო რეგულაციების იდენტურობით ევროკავშირის ქვეყნებთან. ნორვეგია სკანდინავიის დანარჩენ და ბალტიის ქვეყნებთან ელექტროენერგიით ვაჭრობას ახორციელებს „ნორდ პოლის“ ერთობლივი სავაჭრო პლატფორმის მეშვეობით).
მნიშვნელოვანია გათვალისწინებულ იქნეს, რომ მიუხედავად აღნიშნულისა, ელექტროენერგეტიკული სისტემის მდგარდი ფუნქციონირება ნორვეგიაში მოითხოვს ქსელის სტაბილურობის პირობებისა და ეკონომიკური მოთხოვნების კომპრომისულ მართვას, რაც ხშირად ჰიდროგენერაციის ობიექტების დაუგეგმავ გამორთვებსა და არასრული დატვირთვით მუშაობასთან არის დაკავშირებული.
ანალოგიური მდგომარეობაა ევროპის სხვა, განახლებადი რესურსების სიუხვით გამორჩეულ ქვეყნებშიც, რომლებიც ჩართული არიან ევროგაერთიანების ერთიან ენერგეტიკულ სისტემებში და ტექნოლოგიურად და საკანონმდებლო დონეზეც უზრუნველყოფილი აქვთ ელენერგიის შეუფერხებელი მიმოცვლა მეზობელ ქვეყნებთან.
საქართველოში მოქმედი, აგრეთვე ახალი ენერგეტიკული კანონმდებლობით გათვალისწინებული საბაზრო რეგულაციების, გარკვეულწილად კი ტექნიკური შესაძლებლობების გამოც, შეზღუდულია ელენერგიის მიმოცვლა მეზობელი ქვეყნების სისტემებთან, ხოლო ახალი, რეგულირებადი ჰესების მშენებლობა მნიშვნელოვნად ჩამორჩება დაგეგმილ გრაფიკს.
გეოგრაფიული მდებარეობის, მეზობელი ქვეყნებისგან განსხვავებული სოციალურ-პოლიტიკური ორიენტაციის, არსებული და დაგეგმილი საბაზრო რეგულაციებისა და სისტემის არქიტექტურის გამო (მეზობელი ქვეყნების სისტემები სამ განსხვავებულ სინქრონულ რეჟიმში მუშაობენ და ოთხივეს ერთმანეთისაგან განსხვავებული კანონმდებლობა, დაგეგმვისა და ოპერირების ფილოსოფია აქვთ), აგრეთვე, ინვესტიციებზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდულობისა და გარემოს დაცვითი მოთხოვნების გამო, ახლო პერიოდის გონივრულ პერსპექტივაში, ნორვეგიის მსგავსი წინაპირობების ჩამოყალიბება ჩვენს ქვეყანაში პრაქტიკულად შეუძლებელია. შესაბამისად, ელექტროენერგიის მზარდი მოთხოვნის საკუთარი წარმოებით დაკმაყოფილებისა და ქსელების მდგრადობისა და ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ერთადერთ ალტერნატივად საქართველოს პირობებში, როცა ჯერ-ჯერობით სისტემას ხშირად უწევს იძულებითი მუშაობა იზოლირებულ რეჟიმში, შედარებით ხელმისაწვდომი ბუნებრივი გაზის თანამედროვე, მაღალ ეფექტიანი და გარემოს დამზოგი ტექნოლოგიების გამოყენებაზე დაფუძნებული ბაზისური ენერგეტიკის გენერაციის საშუალებების დაჩქარებული ტემპებით განვითარებაა.
აღსანიშნავია, რომ გასული საუკუნის 80-90-იან წლებში, საქართველოს ბაზისური თბოელექტროსადგურების ჯამური დადგმული სიმძლავრე 1500 მგვტ-ს, ხოლო წლიური გამომუშავება დაახლოებით 7 მლრდ კვტსთ-ს შეადგენდა, მიუხედავად იმისა, რომ დღეისათვის ექსპლუტაციაში მყოფი ყველა ძირითად ჰიდროელექტროსადგური (მათ შორის ყველაზე მძლავრი ენგურისა და ენგურჰესების კასკადის, ჯამური სიმძლავრით 1640 მგვტ), უკვე აშენებული იყო და ფუნქციონირებდა, ხოლო საქართველოს ელექტროენერგეტიკული სისტემა კავშირის სამხრეთი რეგიონების გაერთიანებული სისტემის ნაწილს წარმოადგენდა და შეუფერხებელ მიმოცვლას აწარმოებდა მეზობელი რესპუბლიკების სისტემებთან. ამასთან ერთად, ხაზგასასმელია, რომ ენერგიის ხვედრითი მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე იმ დროისათვის საქართველოსა და ევროპის მსგავსი გეოგრაფიულ-კლიმატური გარემოს მქონე ქვეყნებში (იტალია, ესპანეთი, ავსტრია, პორტუგალია, საბერძნეთი, თურქეთი) დაახლოებით ტოლი იყო, მაშინ როდესაც დღეისათვის იგი არათუ ევროპის, არამედ მსოფლიოს გასაშუალებულ მაჩვენებელსაც ჩამორჩება.
შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად საქართველოს ენერგეტიკული პოლიტიკის დომინანტად და საშუალო- და გრძელვადიანი სტრატეგიის უპირველეს პრიორიტეტად ითვლება ელექტროენერგიაზე ძირითადი მოთხოვნის დაკმაყოფილება ადგილობრივი ჰიდროელექტროსადგურების მიერ გამომუშავებული ელექტროენერგიით, საერთაშორისო გამოცდილება ადასტურებს, რომ ბაზისური ელენერგიის მწარმოებელი გენერაციის საშუალებები გარდამავალი ეტაპის ენერგეტიკული სისტემების შეუცვლელ ნაწილსა და მათი მდგრადობისა და, ზოგადად, ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოების გარანტორს წარმოადგენენ.
ამიტომაც უახლოეს დღეებში დაგეგმილი, გარდაბნის გაზის ტურბინის კომბინირებული ციკლის (CCGT) თბოელექტროსადგურის გარდაბანი-2-ის ექსპლუტაციაში გაშვება საეტაპო მნიშვნელობის მოვლენას წარმოადგენს ქვეყნის ენერგეტიკული სექტორისათვის. გარდაბანში, უკვე არსებული თბოელექტროსადგურების კომპლექსის ტერიტორიაზე განლაგებული 230 მგვტ დადგმული სიმძლავრის მქონე თბოელექტროსადგურის მშენებლობაში საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციამ 185 მილიონამდე აშშ დოლარის ინვესტიცია განახორციელა. თესის მშენებლობა 2018 წლის თებერვალში დაიწყო და ორ წელიწადზე ნაკლებ დროში წარმატებით არის დასრულებული.
გარდაბანი 2 გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგური უკანასკნელ წლებში საქართველოში აშენებული რიგით მეორე, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტიან, რესურსდამზოგ და ეკოლოგიურად ნაკლებ დამაზიანებელ, თანამედროვე ტექნოლოგიაზე დაფუძნებული ენერგოგენერაციის ობიექტია. იგი აღჭურვილია თანამედროვე ტიპის ,,ჯენერალ ელექტრიკის’’ (GE-Power) F კლასის გაზის 2 და ორთქლის 1 ტურბინითა და გენერატორებით. სადგურის საპროექტო ეფექტიანობა 55,6 %-ია. GE-Power ლიდერია მსოფლიოს მასშტაბით ამ კლასის დანადგარების წარმოებაში და მისი პროდუქცია გამოირჩევა ენერგოეფექტურობითა და ხარისხის მაღალი სტანდარტით. აღსანიშნავია, რომ F კლასის გაზის ტურბინები წარმატებით ფუნქციონირებენ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის 100-ზე მეტ თბოელექტროსადგურზე. შედარებისათვის საწვავის სავარაუდო დანაზოგი თბოელექტროსადგურის მიერ წელიწადში დაახლოებით 1,3 მლრდ კვტსთ ელენერგიის გამომუშავებისათვის, კომბინირებული ციკლის რეჟიმში, ამავე რაოდენობის ელენერგიის წარმოებისას „ძველ“მე-3, მე-4 და მე-9 ბლოკებზე 150-160 მლნ კუბურ მეტრ გაზს შეადგენს.
სტანდარტიზაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ISO), ევრონორმების (EN), ამერიკის მექანიკოს ინჟინერთა საზოგადოების (ASME) და სხვა საერთაშორისო სტანდარტებისა და ტექნიკური ნორმების მკაცრი დაცვითაა შერჩეული, აგრეთვე, ახალი თბოელექტრო- სადგურის ყველა სხვა ძირითადი მოწყობილობა და სისტემა. გარემოს დაცვის საკითხებში კი საქართველოს კანონმდებლობასთან ერთად მსოფლიო ბანკის მიერ რეკომენდებული შეზღუდვებიცაა გათვალისწინებული.
სწორი სატენდერო პოლიტიკისა და უნარიანი მენეჯმენტის საშუალებით საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციამ უზრუნველყო ახალი თბოელექტროსადგურის მშენებლობის უაღრესად დაბალი ხვედრითი ინვესტიციატევადობა, რომელიც ნაკლებია ინდუსტრიის აღიარებული საერთაშორისო ექსპერტის მიერ რეკომენდებულ საბიუჯეტო ხვედრით ღირებულებაზე (იხ. Gas Turbine World 2019, Handbook, MTU Power) და დაახლოებით 2-ჯერ უფრო დაბალია, ვიდრე დღეისათვის საქართველოში მშენებარე ან დაგეგმილი თითქმის ყველა ჰიდროელექტროსადგურის ანალოგიური მაჩვენებელი. ობიექტის სამშენებლო სამუშაოები ჩინეთის ერთ-ერთმა ყველაზე მსხვილმა საინჟინრო-ინდუსტრიულმა კორპორაციამ (China Tianchen Engineering Corporation - TCC) შეასრულა.
ახალი თესის ოპერირება მნიშვნელოვან გარემოს დამზოგ ეფექტსაც უზრუნველყოფს - კერძოდ, მისი ექსპლუატაცისას 70%-ით შემცირდება ნახშირორჟანგის ხვედრითი ემისია 1 კვტსთ წარმოებულ ელენერგიაზე გადაანგარიშებით, რაც წელიწადში ჯამური ემისიის დაახლოებით 225-275 ათასი ტონით შემცირებას ნიშნავს.
ასევე, მნიშვნელოვანია ქვეყნის ელექტროენერგტიკული სისტემის მდგრადობისა და მოქნილობის ზრდა, რასაც ახალი თბოელექტროსადგური უზრუნველყოფს. კერძოდ:
გარდაბანი 2-ის წლიური გამომუშავება საპროექტო რეჟიმში, დაახლოებით 55%-ით აღემატება ქვეყნის ყველა მარეგულირებელი ჰესის, ენგურის კასკადის ჰესების გარდა, ჯამურ გამომუშავებას და საშუალებას იძლევა ადგილობრივი წარმოებით ჩანაცვლდეს სეზონური მკვეთრი უთანაბრობით განპირობებული, მიმდინარე პერიოდის იძულებით იმპორტირებული (მათ შორის რუსეთიდან) ელენერგიის დაახლოებით 85 %;
ახალი თესი გამოირჩევა ოპერატიული მოქნილობით - ქვეყნის ერთიანი ელექტროენერგეტიკული სისტემის ავარიული გამორთვის („განულების’) შემთხვევაში იგი უზრუნველყოფს დროის მოკლე მონაკვეთში (მწარმოებლის ინფორმაციით მაქსიმუმ 25 წუთში) დამოუკიდებელ ამოქმედებას და მასშტაბური ნეგატიური ეფექტის პრევენციას საკუთარი რესურსებით (სხვა ქვეყნიდან დახმარების გარეშე).
გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტრო სადგურის ოპერირება მნიშვნელოვან ფისკალურ ეფექტსაც უზრუნველყოფს, რადგან იმპორტირებული ელექტროენერგიის ღირებულება, გაცილებით უფრო მეტია, ვიდრე იგივე რაოდენობის ელექტროენერგიის საწარმოებლად გამოყენებული გაზის იმპორტის ღირებულება (ერთი კუბური მეტრი გაზი უზრუნველყოფს დაახლოებით 30 აშშ ცენტის ღირებულების იმპორტული ელენერგიის ჩანაცვლებას, მაშინ როდესაც შაჰ დენიზის გაზის იმპორტის გასაშუალებული ღირებულება 10 ცენტზე გაცილებით ნაკლებია). ენერგიის იმპორტზე დახარჯული ვალუტის შემცირება ხელს შეუწყობს ლარის კურსის დასტაბილურებას და, ზოგადად, ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების გაუმჯობესებას. გასათვალისწინებელია, აგრეთვე, რომ ელენერგიის ადგილობრივი წარმოება ხელს უწყობს დამატებითი სამუშაო ადგილების შექმნას, ხოლო გაზისაგან განსხვავებით ელექტროენერგიის ერთ-ერთი ძირითადი მომწოდებელი რუსეთის ფედერაციაა.
გარდა მიღწეული შედეგებისა, ქვეყნის ენერგეტიკის განვითარების სამომავლო პერსპექტივებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 26 სექტემბრის #2047 და 19 დეკემბრის #2655 განკარგულებებით განსაზღვრულ საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციის დავალებებს გარდაბანში გაზის კომბინირებული ციკლის ორი დამატებითი თბოელექტროსადგურის (თითოეული დაახლოებით 250 მგვტ სიმძლავრით) პროექტების რეალიზაციისათვის საჭირო საწყისი ეტაპის ღონისძიებების განხორციელების უზრუნველყოფის შესახებ. ამით საქართველოს ელექტროენერგეტიკული სექტორის განვითარების პრაქტიკულად ახალ ეტაპს ჩაეყარა საფუძველი, რომელიც უზრუნველყოფს ჰიდროენერგეტიკულ სიმძლავრეებთან ერთად, რაციონალურ ფარგლებში ბაზისური ელენერგიის გენერაციის ობიექტების მშენებლობასა და ქვეყნის იმპორტზე კრიტიკული დამოკიდებულების ხარისხობრივ შემცირებას.
ახალი თესების მშენებლობის ტემპების დაგეგმვისათვის გათვალისწინებულია საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული გადამცემი ქსელის განვითარების ათწლიანი გეგმის საბაზო სცენარის რეკომენდაციები, რომლებიც 2025 წლისათვის დაახლოებით 19 მლრდ კვტსთ-მდე, ხოლო 2030 წლისათვის 23 მლრდ კვტსთ-მდე ელენერგიის მოხმარებას პროგნოზირებს. შესაბამისად, გათვალისწინებულია ორ, აწ უკვე მოქმედ გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტრო სადგურთან ერთად დამატებით 2 ახალი თბოელექტროსადგურის ექსპლუატაციის დაწყება, რომლებიც, ჩაანაცვლებენ ძველ, დაბალი ეფექტიანობის ბლოკებს და/ან იმპორტს. კერძოდ:
2022 წლისათვის გათვალისწინებულია ახალი, დაახლოებით 250 მგვტ დადგმული სიმძლავრის გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგურის მშენებლობის დასრულება;
2023 წლისათვის, ენგურის ჰესის დაგეგმილი კაპიტალური რემონტის დაწყებამდე კი გათვალისწინებულია დამატებით დაახლოებით 250 მგვტ სიმძლავრის მე-4 თესის მშენებლობა.
შესაბამისად, 2025 წლისათვის, თანამედროვე გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგურების ჯამურმა დადგმულმა სიმძლავრემ, “ჯი-პაუერის” გაზის ტურბინის დადგმული სიმძლავრის გათვალისწინებით, დაახლოებით 1100 მგვტ-ს, ხოლო შესაძლო წლიურმა გამომუშავებამ, დატვირთვის საპროექტო კოეფიციენტის გათვალისწინებით, დაახლოებით 5,5 მლრდ კვტსთ-ს უნდა მიაღწიოს (2030 წლის ელენერგიის საპროგნოზო მოთხოვნის 25%). ახალი თესები 70-75 %-ით მეტ ენერგიას გამოიმუშავებენ ძველ, დაბალი ეფექტიანობის ბლოკებთან შედარებით გაზის ერთი და იმავე რაოდენობით ხარჯვისას. შესაბამისად, თუ არსებულ კომბინირებული ციკლის თესებზე წლიურად 1,2-1,3 მლრდ კვტსთ, ხოლო დაგეგმილ თესებზე 1,5-1,6 მლრდ კვტსთ-ის წარმოების შესაძლებლობა იქნება გათვალისწინებული, ქვეყანა უზრუნველყოფს ჯამურად დაახლოებით 700 მლნ მ3 იმპორტული გაზის დაზოგვას.
შეჯამების სახით, შესაძლებელია ანალიზის შედეგად მიღებული შემდეგი ძირითადი შედეგებისა და დასკვნების შეთავაზება:
გარდაბანი 2 თბოელექტროსადგურის ფუნქციონირების შედეგად ქვეყანა მიიღებს ენერგოგენერაციის თანამედროვე, მაღალი ეფექტიანობითა და გარემოს დაცვითი ტექნოლოგიით გამორჩეულ ობიექტს, რომელიც წელიწადში 1,3 მლრდ კვტ-სთ-მდე ელექტროენერგიის გამომუშავებას უზრუნველყოფს;
გარდაბანი 2 განსაკუთრებით მცირე ინვესტიცია ტევადობით გამორჩეული ობიექტია, რომლის ერთეული დადგმული სიმძლავრის ფაქტიური ხვედრითი ღირებულება უფრო ნაკლებია ვიდრე მისი შეფასებითი საბიუჯეტო ხვედრითი ღირებულება;
გარდაბანი 2 მნიშვნელოვან გარემოს დაცვით ეფექტსაც უზრუნველყოფს - მისი ოპერირებისას დაახლოებით 250 ათასი ტონით შემცირდება მავნე ემისიები გარდაბნის „ძველ“ ბლოკებზე იმავე რაოდენობის ელენერგიის წარმოების შემთხვევასთან შედარებით;
გარდა ეკონომიკური და გარემოს დაცვითი ეფექტისა, პროექტს უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობაც ენიჭება, მისი ექსპლუატაცია დაახლოებით 85%-ით შეამცირებს კრიტიკულ დამოკიდებულებას სხვა ქვეყნებიდან იმპორტირებულ ელენერგიაზე და უზრუნველყოფს მიწოდების უსაფრთხოების ხარისხობრივ ზრდას პიკური მოხმარების პერიოდებში;
გარდაბანი 2 შეასრულებს ბაზისური ენერგიით სისტემის უზრუნველყოფის ფუნქციას, ხელს შეუწყობს ქვეყნის ელექტროენერგეტიკული სისტემის მდგრადობის შენარჩუნებას და აამაღლებს მთლიანად ენერგოსექტორის საიმედო ფუნქციონირებას;
საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროსთან თანამშრომლობით ავითარებს ახალ, გაზის კომბინირებული ციკლის ბაზისური დანიშნულების თბოელექტროსადგურების პროექტებს, რომელთა რეალიზაციით პრაქტიკულად ახალი ეტაპი დაიწყება ქვეყნის ენერგოგენერაციის რაციონალური დაგეგმვისა და განვითარების მიზნით, საერთაშორისო პრაქტიკისა და ადგილობრივი სპეციფიკის გათვალისწინებით;
გენერაციის ობიექტების პროექტების პროაქტიური რეალიზაცია, ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის ზრდის წინსწრებით, რაც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ბაზრის მიმდინარე დერეგულირების პროცესის ფონზე, ხელს შეუწყობს საექსპორტო პროდუქციის წარმოების ზრდას, განახლებადი ენერგეტიკის არსებული პოტენციალის სრული ათვისების მეშვეობით, რაც, თავის მხრივ, ახალი ბაზისური გენერაციის ობიექტებზე წარმოებული ელენერგიით მათი დარეზერვებით იქნება უზრუნველყოფილი.
თემურ გოჩიტაშვილი
ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი,
საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციის
სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე
დღეისათვის საქართველოში ადგილობრივ წარმოებული ელექტროენერგიის დაახლოებით 80%-ს ჰესები, დანარჩენს კი ბუნებრივ გაზზე მომუშავე თბოელექტროსადგურები (აგრეთვე უმნიშვნელო მოცულობით ქარის სადგური) გამოიმუშავებენ. ამავე დროს, უკანასკნელი წლების განმავლობაში, ელექტროენერგიის მოხმარების მნიშვნელოვანი ზრდის გამო, ქვეყანა იძულებულია, მოთხოვნა ზრდადი იმპორტირებული ენერგიით დააკმაყოფილოს. მდგომარეობას უფრო ართულებს ჰესების მიერ წარმოებული ენერგიის დამოკიდებულება კლიმატურ პირობებზე, აგრეთვე, უკანასკნელ წლებში, არაპროგნოზირებადი დატვირთვის მომხმარებლის (კრიპტოვალუტის სერვერების) წილის მნიშვნელოვანი ზრდა საერთო დატვირთვაში, რაც წარმოება-მოთხოვნის მნიშვნელოვანი დისბალანსის საფუძველი ხდება. კერძოდ, ელენერგიის მოხმარება ქვეყანაში, ჩვეულებრივ, ზამთრის სეზონზე აღწევს პიკს, მაშინ როდესაც მდინარეების წყალმარჩხობის გამო ჰესების მიერ გამომუშავებული ენერგია შედარებით დაბალია. ელენერგიაზე მოთხოვნა ამ პერიოდში ადგილობრივ თბოსადგურების წარმოებითაც ვერ კმაყოფილდება, რაც უკანასკნელ წლებში იმპორტის კრიტიკული ზრდის ტენდენციას განაპირობებს - 2016 წელს იმპორტირებული იყო 479 მლიონი კვტსთ, ხოლო 2019 წელს იგი 1 630 მლნ კვტსთ-მდე გაიზარდა. გასულ წელს იმპორტირებული ელენერგიის ღირებულება, დაახლოებით 90 მლნ-მდე აშშ დოლარი, მძიმე ტვირთად დააწვა ქვეყნის მაკროეკონომიკას, მათ შორის სავალუტო გაცვლის კურსს, რაც ამავე დროს მნიშვნელოვანი გამოწვევაა ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოებისათვის.
მოთხოვნის ზრდა ელენერგიაზე, განსაკუთრებით პიკური მოხმარების პერიოდში, როცა არსებული ჰიდრო- და თბოენერგეტიკული სიმძლავრეების დღეისათვის ათვისებული პოტენციალი ვერ უზრუნველყოფს საჭირო რაოდენობის ენერგიის მიწოდებას, განაპირობებს კრიტიკულ დამოკიდებულების იმპორტზე. ასეთ პირობებში ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის მკვეთრი ზრდისა და სეზონური დეფიციტის აღმოფხვრის ყველაზე რაციონალურ ინსტრუმენტად შეიძლება ჩაითვალოს ბუნებრივ აირზე მომუშავე ბაზისურ თბოელექტრო- სადგურების მშენებლობა, რაც უზრუნველყოფს კლიმატისაგან დამოუკიდებელი გენერაციის განვითარებას, ენერგოსისტემის დაბალანსებასა და სტაბილურ ფუნქციონირებას საკუთარი რესურსების გამოყენებით.
აღსანიშნავია, რომ საერთაშორისო პრაქტიკაში არსებული გამოცდილების თანახმად, ელექტროენერგიის წარმოების ზრდი ტემპი წინ უნდა უსწრებდეს მოთხოვნის ზრდას. ამასთან, ტრადიციულად, მიუხედავად განახლებად ენერგეტიკაზე სამომავლო ორიენტაციისა, ძირითადად წიაღისეული სათბობი რესურსებით წარმოებული ბაზისური ელექტროენერგია, წარმოადგენს (იხ. ცხრილი) და, პროგნოზის თანახმად, გარდამავალ პერიოდშიც დარჩება ელექტროენერგეტიკული სისტემების დაბალანსებისა და მდგრადი ფუნქციონირების პრევალირებულ წყაროდ, როგორც მსოფლიო მასშტაბით, ისე ცალკეული ქვეყნების მიხედვით (მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში განახლებად და გარემოს დამზოგ ტექნოლოგიებზე მასშტაბური გადასვლის სამიზნე 2050 წლამდე).
როგორც საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, ცალკეულ, თუნდაც უაღრესად მიმზიდველ განახლებად ენერგორესურსის ათვისებაზე დაფუძნებული ელექტროენერგეტიკის განვითარება დღევანდელ ეტაპზე არ შეიძლება პანაცეად აღიქმებოდეს, რადგან, როგორც მინიმუმ, ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით, იგი აუცილებელ დარეზერვებას მოითხოვს გარემო პირობებისაგან დამოუკიდებელი საკუთარი ბაზისური გენერაციის საშუალებებით ან იმპორტით არსებითად დეპოლიტიზირებული ენერგეტიკით გამორჩეული რეგიონის მეზობელი ქვეყნებიდან.
იშვიათი გამონაკლისის შემთხვევებში, რომლის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია ნორვეგია, სადაც ადგილობრივ წარმოებული ელენერგიის პრაქტიკულად სრულ მოცულობას ჰიდროენერგეტიკა უზრუნველყოფს, აუცილებელია, როგორც მინიმუმ, რამდენიმე წინაპირობის არსებობა:
ელენერგიის ადგილობრივი წარმოების სიჭარბე საკუთარ მოხმარებაზე (ნორვეგიის შემთხვევაში საკუთარი წარმოება საშუალოდ 10-15 %-ით ჭარბია, ვიდრე ჯამური მოხმარება, რაც საშუალებას აძლევს ქვეყანას, ჩამოყალიბდეს ელექტროენერგიის ნეტ ექსპორტიორად);
ელენერგიის შეუზღუდავი მიმოცვლის შესაძლებლობა მეზობელ ქვეყნებსა და რეგიონებთან (ნორვეგია სკანდინავიის ქვეყნების ერთიანი ელექტროენერგეტიკული სისტემის, ე.წ. „ნორდიკ ენერჯი მარკეტის“, შემადგენელი ნაწილია, ხოლო არსებული 700-დან 1700 მგვტ-მდე სიმძლავრის ინტერკონეკტორებით დაკავშირებულია ბალტიის, ჩრდილოეთ ევროპისა და სხვა ქვეყნების შეწყვილებულ ბაზრებთან);
რეგიონული ინტეგრაციის მაღალი დონე როგორც ტექნოლოგიურ, ისე საკანონმდებლო დონეზე, რათა საჭიროების შემთხვევაში უზრუნველყოფილი იქნეს იმპორტულ ენერგიაზე შეუზღუდავი წვდომა და შეუფერხებელი მიწოდება შიდა ბაზარზე და, ზოგადად, ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოება (ნორვეგიის ღრმა ინტეგრაცია რეგიონულ სისტემებში, ინტერკონეკტორების გარდა, უზრუნველყოფილია ენერგეტიკული კანონმდებლობის ჰარმონიზაციითა და საბაზრო რეგულაციების იდენტურობით ევროკავშირის ქვეყნებთან. ნორვეგია სკანდინავიის დანარჩენ და ბალტიის ქვეყნებთან ელექტროენერგიით ვაჭრობას ახორციელებს „ნორდ პოლის“ ერთობლივი სავაჭრო პლატფორმის მეშვეობით).
მნიშვნელოვანია გათვალისწინებულ იქნეს, რომ მიუხედავად აღნიშნულისა, ელექტროენერგეტიკული სისტემის მდგარდი ფუნქციონირება ნორვეგიაში მოითხოვს ქსელის სტაბილურობის პირობებისა და ეკონომიკური მოთხოვნების კომპრომისულ მართვას, რაც ხშირად ჰიდროგენერაციის ობიექტების დაუგეგმავ გამორთვებსა და არასრული დატვირთვით მუშაობასთან არის დაკავშირებული.
ანალოგიური მდგომარეობაა ევროპის სხვა, განახლებადი რესურსების სიუხვით გამორჩეულ ქვეყნებშიც, რომლებიც ჩართული არიან ევროგაერთიანების ერთიან ენერგეტიკულ სისტემებში და ტექნოლოგიურად და საკანონმდებლო დონეზეც უზრუნველყოფილი აქვთ ელენერგიის შეუფერხებელი მიმოცვლა მეზობელ ქვეყნებთან.
საქართველოში მოქმედი, აგრეთვე ახალი ენერგეტიკული კანონმდებლობით გათვალისწინებული საბაზრო რეგულაციების, გარკვეულწილად კი ტექნიკური შესაძლებლობების გამოც, შეზღუდულია ელენერგიის მიმოცვლა მეზობელი ქვეყნების სისტემებთან, ხოლო ახალი, რეგულირებადი ჰესების მშენებლობა მნიშვნელოვნად ჩამორჩება დაგეგმილ გრაფიკს.
გეოგრაფიული მდებარეობის, მეზობელი ქვეყნებისგან განსხვავებული სოციალურ-პოლიტიკური ორიენტაციის, არსებული და დაგეგმილი საბაზრო რეგულაციებისა და სისტემის არქიტექტურის გამო (მეზობელი ქვეყნების სისტემები სამ განსხვავებულ სინქრონულ რეჟიმში მუშაობენ და ოთხივეს ერთმანეთისაგან განსხვავებული კანონმდებლობა, დაგეგმვისა და ოპერირების ფილოსოფია აქვთ), აგრეთვე, ინვესტიციებზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდულობისა და გარემოს დაცვითი მოთხოვნების გამო, ახლო პერიოდის გონივრულ პერსპექტივაში, ნორვეგიის მსგავსი წინაპირობების ჩამოყალიბება ჩვენს ქვეყანაში პრაქტიკულად შეუძლებელია. შესაბამისად, ელექტროენერგიის მზარდი მოთხოვნის საკუთარი წარმოებით დაკმაყოფილებისა და ქსელების მდგრადობისა და ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ერთადერთ ალტერნატივად საქართველოს პირობებში, როცა ჯერ-ჯერობით სისტემას ხშირად უწევს იძულებითი მუშაობა იზოლირებულ რეჟიმში, შედარებით ხელმისაწვდომი ბუნებრივი გაზის თანამედროვე, მაღალ ეფექტიანი და გარემოს დამზოგი ტექნოლოგიების გამოყენებაზე დაფუძნებული ბაზისური ენერგეტიკის გენერაციის საშუალებების დაჩქარებული ტემპებით განვითარებაა.
აღსანიშნავია, რომ გასული საუკუნის 80-90-იან წლებში, საქართველოს ბაზისური თბოელექტროსადგურების ჯამური დადგმული სიმძლავრე 1500 მგვტ-ს, ხოლო წლიური გამომუშავება დაახლოებით 7 მლრდ კვტსთ-ს შეადგენდა, მიუხედავად იმისა, რომ დღეისათვის ექსპლუტაციაში მყოფი ყველა ძირითად ჰიდროელექტროსადგური (მათ შორის ყველაზე მძლავრი ენგურისა და ენგურჰესების კასკადის, ჯამური სიმძლავრით 1640 მგვტ), უკვე აშენებული იყო და ფუნქციონირებდა, ხოლო საქართველოს ელექტროენერგეტიკული სისტემა კავშირის სამხრეთი რეგიონების გაერთიანებული სისტემის ნაწილს წარმოადგენდა და შეუფერხებელ მიმოცვლას აწარმოებდა მეზობელი რესპუბლიკების სისტემებთან. ამასთან ერთად, ხაზგასასმელია, რომ ენერგიის ხვედრითი მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე იმ დროისათვის საქართველოსა და ევროპის მსგავსი გეოგრაფიულ-კლიმატური გარემოს მქონე ქვეყნებში (იტალია, ესპანეთი, ავსტრია, პორტუგალია, საბერძნეთი, თურქეთი) დაახლოებით ტოლი იყო, მაშინ როდესაც დღეისათვის იგი არათუ ევროპის, არამედ მსოფლიოს გასაშუალებულ მაჩვენებელსაც ჩამორჩება.
შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად საქართველოს ენერგეტიკული პოლიტიკის დომინანტად და საშუალო- და გრძელვადიანი სტრატეგიის უპირველეს პრიორიტეტად ითვლება ელექტროენერგიაზე ძირითადი მოთხოვნის დაკმაყოფილება ადგილობრივი ჰიდროელექტროსადგურების მიერ გამომუშავებული ელექტროენერგიით, საერთაშორისო გამოცდილება ადასტურებს, რომ ბაზისური ელენერგიის მწარმოებელი გენერაციის საშუალებები გარდამავალი ეტაპის ენერგეტიკული სისტემების შეუცვლელ ნაწილსა და მათი მდგრადობისა და, ზოგადად, ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოების გარანტორს წარმოადგენენ.
ამიტომაც უახლოეს დღეებში დაგეგმილი, გარდაბნის გაზის ტურბინის კომბინირებული ციკლის (CCGT) თბოელექტროსადგურის გარდაბანი-2-ის ექსპლუტაციაში გაშვება საეტაპო მნიშვნელობის მოვლენას წარმოადგენს ქვეყნის ენერგეტიკული სექტორისათვის. გარდაბანში, უკვე არსებული თბოელექტროსადგურების კომპლექსის ტერიტორიაზე განლაგებული 230 მგვტ დადგმული სიმძლავრის მქონე თბოელექტროსადგურის მშენებლობაში საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციამ 185 მილიონამდე აშშ დოლარის ინვესტიცია განახორციელა. თესის მშენებლობა 2018 წლის თებერვალში დაიწყო და ორ წელიწადზე ნაკლებ დროში წარმატებით არის დასრულებული.
გარდაბანი 2 გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგური უკანასკნელ წლებში საქართველოში აშენებული რიგით მეორე, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტიან, რესურსდამზოგ და ეკოლოგიურად ნაკლებ დამაზიანებელ, თანამედროვე ტექნოლოგიაზე დაფუძნებული ენერგოგენერაციის ობიექტია. იგი აღჭურვილია თანამედროვე ტიპის ,,ჯენერალ ელექტრიკის’’ (GE-Power) F კლასის გაზის 2 და ორთქლის 1 ტურბინითა და გენერატორებით. სადგურის საპროექტო ეფექტიანობა 55,6 %-ია. GE-Power ლიდერია მსოფლიოს მასშტაბით ამ კლასის დანადგარების წარმოებაში და მისი პროდუქცია გამოირჩევა ენერგოეფექტურობითა და ხარისხის მაღალი სტანდარტით. აღსანიშნავია, რომ F კლასის გაზის ტურბინები წარმატებით ფუნქციონირებენ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის 100-ზე მეტ თბოელექტროსადგურზე. შედარებისათვის საწვავის სავარაუდო დანაზოგი თბოელექტროსადგურის მიერ წელიწადში დაახლოებით 1,3 მლრდ კვტსთ ელენერგიის გამომუშავებისათვის, კომბინირებული ციკლის რეჟიმში, ამავე რაოდენობის ელენერგიის წარმოებისას „ძველ“მე-3, მე-4 და მე-9 ბლოკებზე 150-160 მლნ კუბურ მეტრ გაზს შეადგენს.
სტანდარტიზაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ISO), ევრონორმების (EN), ამერიკის მექანიკოს ინჟინერთა საზოგადოების (ASME) და სხვა საერთაშორისო სტანდარტებისა და ტექნიკური ნორმების მკაცრი დაცვითაა შერჩეული, აგრეთვე, ახალი თბოელექტრო- სადგურის ყველა სხვა ძირითადი მოწყობილობა და სისტემა. გარემოს დაცვის საკითხებში კი საქართველოს კანონმდებლობასთან ერთად მსოფლიო ბანკის მიერ რეკომენდებული შეზღუდვებიცაა გათვალისწინებული.
სწორი სატენდერო პოლიტიკისა და უნარიანი მენეჯმენტის საშუალებით საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციამ უზრუნველყო ახალი თბოელექტროსადგურის მშენებლობის უაღრესად დაბალი ხვედრითი ინვესტიციატევადობა, რომელიც ნაკლებია ინდუსტრიის აღიარებული საერთაშორისო ექსპერტის მიერ რეკომენდებულ საბიუჯეტო ხვედრით ღირებულებაზე (იხ. Gas Turbine World 2019, Handbook, MTU Power) და დაახლოებით 2-ჯერ უფრო დაბალია, ვიდრე დღეისათვის საქართველოში მშენებარე ან დაგეგმილი თითქმის ყველა ჰიდროელექტროსადგურის ანალოგიური მაჩვენებელი. ობიექტის სამშენებლო სამუშაოები ჩინეთის ერთ-ერთმა ყველაზე მსხვილმა საინჟინრო-ინდუსტრიულმა კორპორაციამ (China Tianchen Engineering Corporation - TCC) შეასრულა.
ახალი თესის ოპერირება მნიშვნელოვან გარემოს დამზოგ ეფექტსაც უზრუნველყოფს - კერძოდ, მისი ექსპლუატაცისას 70%-ით შემცირდება ნახშირორჟანგის ხვედრითი ემისია 1 კვტსთ წარმოებულ ელენერგიაზე გადაანგარიშებით, რაც წელიწადში ჯამური ემისიის დაახლოებით 225-275 ათასი ტონით შემცირებას ნიშნავს.
ასევე, მნიშვნელოვანია ქვეყნის ელექტროენერგტიკული სისტემის მდგრადობისა და მოქნილობის ზრდა, რასაც ახალი თბოელექტროსადგური უზრუნველყოფს. კერძოდ:
გარდაბანი 2-ის წლიური გამომუშავება საპროექტო რეჟიმში, დაახლოებით 55%-ით აღემატება ქვეყნის ყველა მარეგულირებელი ჰესის, ენგურის კასკადის ჰესების გარდა, ჯამურ გამომუშავებას და საშუალებას იძლევა ადგილობრივი წარმოებით ჩანაცვლდეს სეზონური მკვეთრი უთანაბრობით განპირობებული, მიმდინარე პერიოდის იძულებით იმპორტირებული (მათ შორის რუსეთიდან) ელენერგიის დაახლოებით 85 %;
ახალი თესი გამოირჩევა ოპერატიული მოქნილობით - ქვეყნის ერთიანი ელექტროენერგეტიკული სისტემის ავარიული გამორთვის („განულების’) შემთხვევაში იგი უზრუნველყოფს დროის მოკლე მონაკვეთში (მწარმოებლის ინფორმაციით მაქსიმუმ 25 წუთში) დამოუკიდებელ ამოქმედებას და მასშტაბური ნეგატიური ეფექტის პრევენციას საკუთარი რესურსებით (სხვა ქვეყნიდან დახმარების გარეშე).
გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტრო სადგურის ოპერირება მნიშვნელოვან ფისკალურ ეფექტსაც უზრუნველყოფს, რადგან იმპორტირებული ელექტროენერგიის ღირებულება, გაცილებით უფრო მეტია, ვიდრე იგივე რაოდენობის ელექტროენერგიის საწარმოებლად გამოყენებული გაზის იმპორტის ღირებულება (ერთი კუბური მეტრი გაზი უზრუნველყოფს დაახლოებით 30 აშშ ცენტის ღირებულების იმპორტული ელენერგიის ჩანაცვლებას, მაშინ როდესაც შაჰ დენიზის გაზის იმპორტის გასაშუალებული ღირებულება 10 ცენტზე გაცილებით ნაკლებია). ენერგიის იმპორტზე დახარჯული ვალუტის შემცირება ხელს შეუწყობს ლარის კურსის დასტაბილურებას და, ზოგადად, ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების გაუმჯობესებას. გასათვალისწინებელია, აგრეთვე, რომ ელენერგიის ადგილობრივი წარმოება ხელს უწყობს დამატებითი სამუშაო ადგილების შექმნას, ხოლო გაზისაგან განსხვავებით ელექტროენერგიის ერთ-ერთი ძირითადი მომწოდებელი რუსეთის ფედერაციაა.
გარდა მიღწეული შედეგებისა, ქვეყნის ენერგეტიკის განვითარების სამომავლო პერსპექტივებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 26 სექტემბრის #2047 და 19 დეკემბრის #2655 განკარგულებებით განსაზღვრულ საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციის დავალებებს გარდაბანში გაზის კომბინირებული ციკლის ორი დამატებითი თბოელექტროსადგურის (თითოეული დაახლოებით 250 მგვტ სიმძლავრით) პროექტების რეალიზაციისათვის საჭირო საწყისი ეტაპის ღონისძიებების განხორციელების უზრუნველყოფის შესახებ. ამით საქართველოს ელექტროენერგეტიკული სექტორის განვითარების პრაქტიკულად ახალ ეტაპს ჩაეყარა საფუძველი, რომელიც უზრუნველყოფს ჰიდროენერგეტიკულ სიმძლავრეებთან ერთად, რაციონალურ ფარგლებში ბაზისური ელენერგიის გენერაციის ობიექტების მშენებლობასა და ქვეყნის იმპორტზე კრიტიკული დამოკიდებულების ხარისხობრივ შემცირებას.
ახალი თესების მშენებლობის ტემპების დაგეგმვისათვის გათვალისწინებულია საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული გადამცემი ქსელის განვითარების ათწლიანი გეგმის საბაზო სცენარის რეკომენდაციები, რომლებიც 2025 წლისათვის დაახლოებით 19 მლრდ კვტსთ-მდე, ხოლო 2030 წლისათვის 23 მლრდ კვტსთ-მდე ელენერგიის მოხმარებას პროგნოზირებს. შესაბამისად, გათვალისწინებულია ორ, აწ უკვე მოქმედ გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტრო სადგურთან ერთად დამატებით 2 ახალი თბოელექტროსადგურის ექსპლუატაციის დაწყება, რომლებიც, ჩაანაცვლებენ ძველ, დაბალი ეფექტიანობის ბლოკებს და/ან იმპორტს. კერძოდ:
2022 წლისათვის გათვალისწინებულია ახალი, დაახლოებით 250 მგვტ დადგმული სიმძლავრის გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგურის მშენებლობის დასრულება;
2023 წლისათვის, ენგურის ჰესის დაგეგმილი კაპიტალური რემონტის დაწყებამდე კი გათვალისწინებულია დამატებით დაახლოებით 250 მგვტ სიმძლავრის მე-4 თესის მშენებლობა.
შესაბამისად, 2025 წლისათვის, თანამედროვე გაზის კომბინირებული ციკლის თბოელექტროსადგურების ჯამურმა დადგმულმა სიმძლავრემ, “ჯი-პაუერის” გაზის ტურბინის დადგმული სიმძლავრის გათვალისწინებით, დაახლოებით 1100 მგვტ-ს, ხოლო შესაძლო წლიურმა გამომუშავებამ, დატვირთვის საპროექტო კოეფიციენტის გათვალისწინებით, დაახლოებით 5,5 მლრდ კვტსთ-ს უნდა მიაღწიოს (2030 წლის ელენერგიის საპროგნოზო მოთხოვნის 25%). ახალი თესები 70-75 %-ით მეტ ენერგიას გამოიმუშავებენ ძველ, დაბალი ეფექტიანობის ბლოკებთან შედარებით გაზის ერთი და იმავე რაოდენობით ხარჯვისას. შესაბამისად, თუ არსებულ კომბინირებული ციკლის თესებზე წლიურად 1,2-1,3 მლრდ კვტსთ, ხოლო დაგეგმილ თესებზე 1,5-1,6 მლრდ კვტსთ-ის წარმოების შესაძლებლობა იქნება გათვალისწინებული, ქვეყანა უზრუნველყოფს ჯამურად დაახლოებით 700 მლნ მ3 იმპორტული გაზის დაზოგვას.
შეჯამების სახით, შესაძლებელია ანალიზის შედეგად მიღებული შემდეგი ძირითადი შედეგებისა და დასკვნების შეთავაზება:
გარდაბანი 2 თბოელექტროსადგურის ფუნქციონირების შედეგად ქვეყანა მიიღებს ენერგოგენერაციის თანამედროვე, მაღალი ეფექტიანობითა და გარემოს დაცვითი ტექნოლოგიით გამორჩეულ ობიექტს, რომელიც წელიწადში 1,3 მლრდ კვტ-სთ-მდე ელექტროენერგიის გამომუშავებას უზრუნველყოფს;
გარდაბანი 2 განსაკუთრებით მცირე ინვესტიცია ტევადობით გამორჩეული ობიექტია, რომლის ერთეული დადგმული სიმძლავრის ფაქტიური ხვედრითი ღირებულება უფრო ნაკლებია ვიდრე მისი შეფასებითი საბიუჯეტო ხვედრითი ღირებულება;
გარდაბანი 2 მნიშვნელოვან გარემოს დაცვით ეფექტსაც უზრუნველყოფს - მისი ოპერირებისას დაახლოებით 250 ათასი ტონით შემცირდება მავნე ემისიები გარდაბნის „ძველ“ ბლოკებზე იმავე რაოდენობის ელენერგიის წარმოების შემთხვევასთან შედარებით;
გარდა ეკონომიკური და გარემოს დაცვითი ეფექტისა, პროექტს უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობაც ენიჭება, მისი ექსპლუატაცია დაახლოებით 85%-ით შეამცირებს კრიტიკულ დამოკიდებულებას სხვა ქვეყნებიდან იმპორტირებულ ელენერგიაზე და უზრუნველყოფს მიწოდების უსაფრთხოების ხარისხობრივ ზრდას პიკური მოხმარების პერიოდებში;
გარდაბანი 2 შეასრულებს ბაზისური ენერგიით სისტემის უზრუნველყოფის ფუნქციას, ხელს შეუწყობს ქვეყნის ელექტროენერგეტიკული სისტემის მდგრადობის შენარჩუნებას და აამაღლებს მთლიანად ენერგოსექტორის საიმედო ფუნქციონირებას;
საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროსთან თანამშრომლობით ავითარებს ახალ, გაზის კომბინირებული ციკლის ბაზისური დანიშნულების თბოელექტროსადგურების პროექტებს, რომელთა რეალიზაციით პრაქტიკულად ახალი ეტაპი დაიწყება ქვეყნის ენერგოგენერაციის რაციონალური დაგეგმვისა და განვითარების მიზნით, საერთაშორისო პრაქტიკისა და ადგილობრივი სპეციფიკის გათვალისწინებით;
გენერაციის ობიექტების პროექტების პროაქტიური რეალიზაცია, ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის ზრდის წინსწრებით, რაც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ბაზრის მიმდინარე დერეგულირების პროცესის ფონზე, ხელს შეუწყობს საექსპორტო პროდუქციის წარმოების ზრდას, განახლებადი ენერგეტიკის არსებული პოტენციალის სრული ათვისების მეშვეობით, რაც, თავის მხრივ, ახალი ბაზისური გენერაციის ობიექტებზე წარმოებული ელენერგიით მათი დარეზერვებით იქნება უზრუნველყოფილი.
თემურ გოჩიტაშვილი
ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი,
საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციის
სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე